Το εργαστήριο

Το εγκαταλελειμμένο από καιρό τουριστικό περίπτερο των Μυκηνών είναι ένα χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό παράδειγμα του μεταπολεμικού προγράμματος του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ) για τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό της ερειπωμένης τουριστικής υποδομής της Ελλάδας.
Ολοκληρώθηκε το 1951 σύμφωνα με τα σχέδια του μοντερνιστή αρχιτέκτονα Κίμωνα Λάσκαρη, προκειμένου να καταστεί η Αργολίδα ένας ισχυρός τουριστικός προορισμός.
Εξυπηρετώντας τον κοντινό προϊστορικό χώρο των Μυκηνών, το περίπτερο επρόκειτο να λειτουργήσει ως κρίσιμος κόμβος σε ένα ολοκληρωμένο δίκτυο σύγχρονων εγκαταστάσεων που περιελάμβανε το τουριστικό περίπτερο της Επιδαύρου (1950), τη μετατροπή του φρουρίου Μπούρτζι σε ξενώνα (1951), και τα δύο σχεδιασμένα από τον ίδιο αρχιτέκτονα, το ξενοδοχείο Ξενία Αμφιτρύων (1951 & 1956) του Κλέωνα Κραντονέλλη, το ξενοδοχείο Ξενία Ακροναυπλία (1958) και η οργανωμένη παραλία της Αρβανιτιάς (1962), σχεδιασμένα από τον Ιωάννη Τριανταφυλλίδη και, αργότερα, το ανάκτορο Ναυπλία (1970-1975), σχεδιασμένο από τον Θύμιο Παπαγιάννη.
Οι εγκαταστάσεις αυτές, χτισμένες σε φυσικές τοποθεσίες εξαιρετικής ομορφιάς και συνδεδεμένες με τους κυριότερους αρχαιολογικούς χώρους, έμελλε να αποτελέσουν τον πυρήνα της αναδυόμενης τουριστικής βιομηχανίας της χώρας, προσελκύοντας όλο και περισσότερους Έλληνες και ξένους επισκέπτες. Ταυτόχρονα, η εμφανώς σύγχρονη αρχιτεκτονική των τουριστικών εγκαταστάσεων του ΕΟΤ λειτούργησε ως όχημα για την ένταξη των απομακρυσμένων κοινοτήτων της Ελλάδας στον σύγχρονο κόσμο.

Το Τουριστικό Περίπτερο των Μυκηνών, που βρίσκεται στα νότια του προϊστορικού αρχαιολογικού χώρου, σε φυσικό λόφο με εκπληκτική θέα στην πεδιάδα της Αργολίδας, είναι ένα διακριτικό μονώροφο κτίριο τετράγωνης κάτοψης, με μικρό ημιυπόγειο χώρο που φιλοξενούσε βοηθητικές χρήσεις.
Στεγάζει ένα εστιατόριο σχήματος Τ που εκτείνεται μέσα στο κτίριο, οδηγώντας σε ένα προθάλαμο στα νότια και σε ένα υπερυψωμένο αίθριο, λόγω της κλίσης, στα βόρεια.
Η επίπεδη οροφή, που προσφέρει πανοραμική θέα, προσεγγίζεται από μια ενσωματωμένη εξωτερική σκάλα.
Η κάτοψη παραπέμπει σε παραδοσιακές κλειστές διατάξεις γύρω από μια κεντρική αυλή που συναντώνται σε όλη τη Μεσόγειο, με πρόσθετες διακριτικές αναφορές στην τυπολογία των μυκηναϊκών μεγάρων. Οι πλούσια δομημένες προσόψεις, οι οποίες ζωντανεύουν από το φως, μετριάζουν τη σοβαρότητα και τη λιτότητα της ενιαίας συμπαγούς μάζας.
Σύμφωνα με την πολιτική του ΕΟΤ για χωρικές παρεμβάσεις μικρής κλίμακας που εναρμονίζονται με το περιβάλλον τοπίο, ο σχεδιασμός του περιπτέρου διακρίνεται για την απαλή γεωμετρία και τον μετριοπαθή μοντερνισμό του.
Το piece de resistance της διακόσμησης του εστιατορίου ήταν μια μεγάλης κλίμακας φορητή τοιχογραφία του καλλιτέχνη Νίκου Νικολάου - με προϊστορική εικονογραφία που αποδίδεται σε μοντέρνο στυλ - αναρτημένη πάνω από το τζάκι.

Στις Μυκήνες, στο κατώφλι μεταξύ μύθου και ιστορίας, στην ουτοπία των διακοπών και στην πραγματικότητα της σύγχρονης καθημερινής ζωής, ο τόπος - δηλαδή το σύνολο των άυλων και υλικών στοιχείων που συνθέτουν την πολύπλοκη ταυτότητα του φυσικού και ανθρωπογενούς τοπίου - κατακλύζεται από χωρικές πτυχές που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές χρονικότητες: ζώνες όπου ο χρόνος επεκτείνεται ή αναστέλλεται.
Το τουριστικό περίπτερο στις Μυκήνες είναι μια τέτοια περιοχή.
Στόχος του εργαστηρίου μας ήταν να ευαισθητοποιήσουμε τόσο την τοπική κοινότητα όσο και ένα ευρύτερο κοινό αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών σχετικά με τις τρέχουσες πτυχές της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ταυτότητας (τοπική, υπερτοπική, εθνική κ.λπ.) που αναβαθμίζονται μέσω της δημιουργικής διαμεσολάβησης της πολιτιστικής μνήμης.
Ειδικότερα, το εργαστήριό μας χρησιμοποίησε το υλικό/χωρικό ίχνος του αχρησιμοποίητου τουριστικού περιπτέρου ως όχημα για την επαναδιαπραγμάτευση βιωμένων ή ακόμη και φανταστικών εμπειριών και την επανενεργοποίηση της τοπικής μνήμης. Σε αυτό το εργαστήριο, οι φοιτητές μας διαμόρφωσαν πιλοτικές πολιτικές και ανέπτυξαν εννοιολογικά πρωτόκολλα για την κριτική επανενεργοποίηση της συλλογικής μνήμης και την ενσωμάτωση του τουριστικού περιπτέρου στη σύγχρονη κοινοτική ζωή.
Συγκεκριμένα, οι φοιτητές μας συμμετείχαν σε τρεις διαδοχικές αλλά αλληλένδετες φάσεις προβληματισμού που περιελάμβαναν

Αντιστοίχιση μνήμης :
Η φάση αυτή περιλαμβάνει την καλειδοσκοπική καταγραφή των ζωντανών αναμνήσεων και εμπειριών της τοπικής κοινότητας σχετικά με τη "σχέση" της με το τουριστικό καταφύγιο, όπως οι τυπικές συνεντεύξεις προφορικής ιστορίας. Επιπλέον, η φάση αυτή περιλαμβάνει τη συλλογή προσωπικών αναμνήσεων (οικογενειακές φωτογραφίες κ.λπ.), προκειμένου να αναπτυχθεί μια δυναμική πολιτισμική μνήμη.
Τέλος, κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, οι μαθητές έπρεπε να πραγματοποιήσουν μια γνωστική νοητική χαρτογράφηση της ευρύτερης περιοχής, η οποία περιελάμβανε τον διάσπαρτο αρχαιολογικό χώρο και τα γειτονικά χωριά Μυκήνες και Φίχτια.

Το συγκρότημα - όπως και οι περισσότερες κρατικές τουριστικές εγκαταστάσεις της εποχής - μπορεί να χαρακτηριστεί ως παράδειγμα απόπειρας συνολικού σχεδιασμού στις αρχές της δεκαετίας του 1950, καθώς περιλάμβανε πολλά αλληλένδετα επίπεδα χωρικής παρέμβασης, όπως η οργανική ένταξη του περιπτέρου σε ένα δυναμικό δίκτυο απομακρυσμένων τουριστικών εγκαταστάσεων, η τοποθέτησή του σε ένα ευαίσθητο ιστορικό και φυσικό περιβάλλον, ο σχεδιασμός ενός καλά λειτουργικού εστιατορίου, η συνέργεια τέχνης και αρχιτεκτονικής και, τέλος, ο σχεδιασμός των επίπλων και άλλων εξαρτημάτων σύμφωνα με τη συνολική οπτική ταυτότητα του δικτύου Xenia.

Μεταγραφή της μνήμης και της εμπειρίας σε χωρικά αποτυπώματα:
Η φάση αυτή επικεντρώθηκε στην πραγματική επεξεργασία του υλικού που συσσωρεύτηκε στις προηγούμενες φάσεις, προκειμένου να διατυπωθούν πιλοτικές πολιτικές και να αναπτυχθούν υποθετικά σενάρια για την προσαρμοστική επαναχρησιμοποίηση και την επανένταξη του περιπτέρου στη σύγχρονη ζωή των τοπικών κοινοτήτων.
Η μεταγραφή αυτή δεν ήταν αποκλειστικά προσανατολισμένη στον σχεδιασμό. Η επεξεργασία των δεδομένων οδήγησε σε μια ποικιλία προσεγγίσεων - άλλες περισσότερο καλλιτεχνικές, άλλες που αφορούσαν εφαρμογές τοπικών μέσων - οι οποίες ανέδειξαν τις δυνατότητες τέτοιων πολιτικών.
Τέλος, η τοπογραφική χαρτογράφηση των δραστηριοτήτων του εργαστηρίου με διαδικτυακά ψηφιακά εργαλεία (Google Earth) παρείχε μια πλατφόρμα για τη διάδοση του έργου μας, καθώς και ένα "ψηφιακό ημερολόγιο" που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός για μελλοντικά εργαστήρια.

Χαρτογράφηση της χωρικής εμπειρίας:
Η φάση αυτή περιελάμβανε την πολυτροπική και πολυμεσική χαρτογράφηση της εμπειρίας του περιπάτου στον χώρο. Στόχος ήταν η δημιουργική και καλλιτεχνική καταγραφή διαφόρων διαδρομών και των αντίστοιχων "συνθηκών διέλευσης", χρησιμοποιώντας το τουριστικό περίπτερο ως σημείο εκκίνησης και αναφοράς.
Επρόκειτο για μια βιωματική άσκηση, όπου οι μαθητές έπρεπε να καταγράψουν και να ερμηνεύσουν χωρικά στοιχεία όπως διαδρομές, κόμβους, γειτονιές, σύνορα και άλλα "γεγονότα" που δίνουν συγκεκριμένο νόημα στην εμπειρία της περιήγησης στο ιστορικό, πολιτιστικό και φυσικό τοπίο των Μυκηνών.
Η καταγραφή του ηχοτοπίου, ενός εξίσου σημαντικού περιβαλλοντικού στοιχείου, παρείχε περαιτέρω ευκαιρίες για προβληματισμό.